De laatste dag was de derde die boven de 20 km ging. Wat we niet wisten, het was toen voor ons nog het pre-smartphone tijdperk, was dat er een code oranje was afgekondigd voor wind. Dat hebben we pas ontdekt na de wandeling, al was het ons opgevallen dat er heel weinig mensen op baan waren. Deze dag stond in het teken van de derde opeenvolgende rivier. Na de Irthing en de Eden was daar nu de Solway, die uitmondt in de Ierse Zee. Bowness-on-Solway was dan ook een perfecte afsluiter van deze mooie wandelreis.
Carlisle – Burgh-By-Sands (13,1 km)
Het pad volgt nog een tijdje de Eden, in een groene, boomrijke omgeving. Na een passage met een imposante negentiende eeuwse spoorwegbrug en wat weilanden, was er een kleine omweg nodig. De route richting Beaumont was ontoegankelijk vanwege een grondverzakking en dus moest er de iets minder aangename weg worden genomen. Beaumont zelf is een klein dorpje met een charmant kerkje, zoals er al enkelen gepasseerd zijn. Na het verlaten van het dorpsplein volgt even een natte passage, maar enkele kilometers verder kom je aan in Burgh-By-Sands.
Richting eindmeet
Burgh-By-Sands – Bowness-on-Solway (10,9 km)
In Burgh-By-Sands volgt de passage waar je de getijden in de gaten moet houden. Bij hoogtij kan de weg onder water lopen en moet je, net zoals de koeien, in de hogergelegen weide gaan lopen. Hoewel we dachten alles goed uitgeplozen te hebben, bleek het water toch sneller op te rukken, vooral omdat de 5 km in rechte lijn redelijk vermoeiend was door de zware tegenwind. Het feit dat we deze afstand in een sneltempo hebben afgelegd, zorgde er wel voor dat we uitgeput in het kleine Drumburgh aankwamen. Vabdaar is het nog een uurtje en half naar Bowness-on-Solway en het eindpunt van Hadrian’s Wall Path.
Code Oranje
Bowness-on-Solway
Aan het einde van de reis staat er een bordje met “End of Hadrian’s Wall Trial”. Helaas had de vriendelijke jongeheer die we hadden gevraagd een foto van ons bij het vermelde bordje te trekken niet door dat dat de bedoeling was. Maar we hebben de finish dus wel degelijk gehaald.
Het eten
Bowness-on-Solway heeft in feite ook een pub, die ook nog eens simpelweg The King’s Arms heet. Britser kan het bijna niet. Omdat het niet altijd hamburger moet zijn, nam ik heerlijke lamskroon, terwijl Sara ging voor gekruide kip.
Het verblijf
Shoregate House is een gezellige B&B met een zeer moederlijke gastvrouw, die Sara bij aankomst, toegegeven ze zag er wat bleekjes uit, overladen heeft met “Are you sure you are ok, sweetie?” In ieder geval was de kamer ruim en was er zicht op zee, iets wat na acht dagen vertoeven in de glooiende heuvels van het land van de muur van Hadrianus niet misstaat.
Er was geen reden om al te lang te blijven dralen in Newton. Na het lekkere ontbijt (met eitjes van de kippen van de eigenaars) is het vanuit Irthington nog een dikke kilometer omhoog opnieuw op het pad te geraken. En vanaf daar is het een rustige dag langs de oevers van de Eden.
Newtown – Crosby-on-Eden (9 km)
Dag 7 is niet echt een overgangsetappe, hoewel je het gevoel kan krijgen dat er toch minder te zien is dan op andere dagen. Het eerste deel van de reis gaat langs een vallum en door weiden, maar los van het mooie groene gras is er niets dat echt in het oog springt. Het kleine plaatsje Crosby-on-Eden is er ook enkel om gewoon door te wandelen, hoewel het kleine kerkje nog best mag gezien worden.
Daar zijn die wolken weer.
Crosby-on-Eden – Carlisle (10 km)
Gelukkig is het tweede deel iets aangenamer, vooral omdat je daar de waterloop van de Eden volgt. En mensen die mij kennen weten dat ik een zwak heb voor waterloopjes en dat is hier niet anders. Naast de mooie natuur zijn er nog twee opvallende architecturale points of interests. Linstock castle is een voormalig Normandisch kasteel, dat ten dele is blijven rechtstaan en waar in de loop van de eeuwen een boerderij aan gebouwd werden. Rickerby estate werd ons in onze reisgids dan weer aangekondigd als een victoriaans landhuis met veel folietjes. Helaas was het verstopt achter een resem struiken en bomen en was enkel het torentje en het wachtershuis te zien. Na een kleine wandeling langsheen een sportcentrum kom je aan in Carlisle.
Een waterloopje en wat water uit de hemel
Carlisle
Wie in Carlisle is moet zeker Tullie House & Museum bezoeken. Ten eerste heeft het een uitgebreide collectie voorwerpen uit de Romeinse tijd, met een educatieve en eigentijdse vormgeving. Ten tweede worden ook andere interessante momenten in de geschiedenis aangeboord. Zo kom je meer te weten over de plunderbendes die de zogenaamde Border Area onveilig maakten of de opkomst van Carlisle in de industriële context. Verder is Carlisle een stadje waar je mooie negentiende eeuwse gebouwen en een kasteel uit de twaalfde eeuw kan zien, maar waar voor het overige niet zoveel opzienbarends te beleven valt. Het is wel ideaal om nog wat geld af te halen, aangezien geldautomaten een zeldzaamheid zijn in de kleine dorpjes langs de muur.
Het eten
Wandelen op de Britse eilanden is heel fijn, zeker als je historicus en/of anglofiel bent. Het enige nadeel is dat je doorgaans qua voeding nogal in hetzelfde vaarwater blijft (lees frietjes met hamburger of fish & chips). Carlisle bood als stad (toch 75000 inwoners) wel meer mogelijkheden. Omdat we onze zinnen hadden gezet op een Italiaanse restaurant gingen we naar La Mezzaluna. De bediening was er heel vriendelijk (ze namen er ons ondanks het feit dat het eigenlijk volgeboekt was toch nog ergens tussen), het eten was degelijk.
Het verblijf
Cornerhouse guesthouse is waarschijnlijk van alle verblijfplaatsen de minste. Het is degelijk, maar er is redelijk veel straatlawaai en ook de kamers waren wat afgeleefder. Vanuit een of andere vreemde insteek had ik ook gekeken dat het dicht bij het station lag, wat feitelijk irrelevant was, aangezien de wandelroute zelf Carlisle links liet liggen en we dus de volgende dag ook nog 45 minuten extra moesten wandelen. Wat op de schaal der dingen nu ook weer niet zo’n probleem was.
Bijzonderheden
Volgens Morrissey was er ook panic in the streets of Carlisle, in het gelijknamige nummer van The Smiths.
Ook de zesde dag blijft onder de 20 km. Het zwaartepunt qua authentieke stukken muur ligt duidelijk bij dag 5 en dag 6. Toch zijn ook hier nog enkele prominente Romeinse restaten, alsook een priorij met een groot verleden. Het landschap glooit wat zachter, maar dezelfde ingrediënten passeren de revue. Er zijn boerderijen, muren met trapladders, schapen, koeien en groene landschappen. Gelukkig wou de zon ook mee.
Gilsland – Birdoswald (3,2)
Al meteen na het verlaten van Gilsland volgt een eerste beloning. Eerst is er Poltross Burn, ofte milecastle nr. 48, goed bewaard en scenisch gepositioneerd aan de voet van de heuvel, waardoor het ook nog een bijzonder uitzicht heeft. Vervolgens kom je aan een nieuw stukje excellent bewaarde muur en waarschijnlijk het beste voorbeeld van een muur waarbij de smalle muur op de brede fundering werd gebouwd. Verder gaat het via een brug over de Irthing, de eerste van drie rivieren, en een steil klimmetje naar Birdoswald, een Romeins fort met onder andere ook een graanschuur. Aangezien wij een andere historische zijuitstap hadden gepland, hielden wij het bij piepen over het muurtje/de Muur.
Brede funderingen, smalle muur
Birdoswald – Walton (11,2)
Niet veel later nadat je Birdoswald fort gepasseerd bent, kan je namelijk even van de weg gaan richting Lanercost Priory. De priorij werd gebouwd in de 12de eeuw door een van de nieuwe Normandische heersers. Doorheen de jaren verbleven hier enkele grote namen zoals Edward I, die hier een tijdje ziek lag, en Robert de Bruce. Aangezien het dicht bij de Schotse grens lag, kwamen er ook vaak plunderaars over de vloer. In 1538 geraakte het echter in onbruik vanwege Hendrik VIII zijn anti-katholiek beleid, vooral vanuit een oogpunt om de schatkist zo veel mogelijk te spijzen. Ondanks het feit dat het dak er letterlijk afging, is het vandaag nog mooi bewaard en zeker de moeite waard. Ondertussen passeert de route nog in Banks en Walton, twee weinig bijzondere plekjes. Net voor Walton verschijnt het laatste stukje muur van de hele route.
De priorij, zonder dak
Walton – Newtown (3,2 km)
Het stuk tussen Walton en Newtown bestaat voornamelijk uit weilanden, waarbij de enige afwisseling ligt in het feit dat de ene weide schapen heeft en de andere koetjes en kalfjes. Het betekent ook wel dat het makkelijk wandelen is. Newtown zelf is een klein dorpje. Op het moment van aankomst was hier een of andere feest of toernooi bezig op de village green. Het is dus het soort dorpje waar je oud en nieuw nog samen op het plaatselijke grasplein krijgt. En dat is ook best fijn.
Koetjes en kalfjes
Het eten
Omdat we in Irthington verbleven en de enige pub daar al volgeboekt was, hadden we gelukkig de mogelijkheid om als plan B gebruik te maken van de cafetaria aan Lanercost Priory. Niet dat dat dé culinaire ervaring van de reis was, maar een volledige dag overleven op enkel parovitas en cheddar is misschien net ietsje te veel van het goede.
Het verblijf
Vallum Barn B&B is in Irthington, ongeveer een km verwijderd van het pad (dalend in het heengaan en dus, logischerwijs de volgende dag stijgend). Het is een heel nette B&B, waar je hartelijk verwelkomd wordt door de eigenaars, met thee en cakes. De kamer is ruim en de faciliteiten super, net als het ontbijt en de packed lunches die je naar eigen goeddunken kunt samenstellen. Het enige nadeel is dus dat Irthington wat moeilijk is qua eetgelegenheden.
Bijzonderheden
– Dat de schapen aan Lanercost Priory ijdel zijn, bewijst volgende foto.
– In de buurt van Walton is er een stukje wachttoren dat in de grond gezonken lijkt.
De vorige dagetappe had gelukkig niet te veel schade aangericht. Geen al te stramme spieren, geen bijkomende wonden aan de voeten en geen deuk in de motivatie. Na de zwaarste etappe van de hele reis stond nu een overgangsdag op het menu. Niet te lang, niet te moeilijk. Northumberland (je herkent ongetwijfeld, indien je wat vertrouwd bent met de oorspronkelijke zeven Engelse koninkrijken, Northumbria) werd ook verlaten voor Cumbria. Het is in dit graafschap waar het Lake District zich bevindt, hoewel een wandeling langs de muur van Hadrianus je noordelijk houdt. De bestemming was Gilsland, een klein, slaperig dorpje dat overleeft bij gratie van Wall-toerisme.
Once Brewed – Cawfields quarry (3 km)
De vijfde dag begint waar de vierde geëindigd is, in hetzelfde glooiende landschap. Het is hier dat op 345 meter het hoogste punt van de hele route wordt bereikt, op de Winshield Crag. Een fotomoment werd ons echter niet gegund. Op deze bescheiden top stond een groep Duitsers met een zeer praatgrage gids die wat deed denken aan Claude François. Dit is ook het land van mythen en legenden, met onder andere passages langs Bogle Hole (Goblin’s Hollow) en Bloody Gap. Een mens kan enkel vermoeden wat er hier doorheen de geschiedenis gebeurd is. Het op- en neergaan van het landschap vermindert hierna. Op het vlak van wat de natuur vermag is het eventjes uitkijken naar Cawfields quarry, een voormalige groeve die nu onder water staat en daardoor een oase van rust en voor eenden is geworden.
Cawfields quarry
Cawfield quarry – Thirlwall Castle (5,5 km)
Ook de passage na de groeve bevat nog wat Romeinse architectuur, onder andere aan het Great Chesters fort, waar eveneens een restant van een altaar te vinden zou zijn. Ondanks verwoede pogingen om dit altaar te lokaliseren, konden we niet met zekerheid zeggen naar welke hoop stenen we moesten kijken. Ook de volgende paar kilometers, langsheen de Walltown Crags, bieden nog aan wat je van een Hadrian’s Wall Path kunt verwachten. Even later passeer je een brug die de grens tussen Northumbria en Cumbra aangeeft.
Eens Cumbria ingetrokken verandert het landschap enigszins. De ruige crags worden ingeruild voor velden, weiden en akkers, hoewel het pad nog wel wat op en neer kan gaan. Naast al het natuurlijke schoons is er ook wat entertainment voor de historici. Thirlwall Castle is vandaag een ruïne. Dit komt gedeeltelijk omdat het gebouwd werd met stenen die eigenlijk te klein waren om de constructie te ondersteunen. Daarnaast was het ook het podium van diverse conflicten doorheen de geschiedenis. Edward I “Longshanks” was een van de prominente historische figuren die hier verbleven, in 1306, op weg naar Burgh-by-Sands, een plek waar de wandelroute nog passeert.
Thirlwall Castle, zonder dwerg
Thirlwall Castle – Gilsland (6 km)
Na de ruïne is het beste van de dag alweer gepasseerd. Je wandelt nog even langs een spoorlijn, een stukje muur en een vallum, om al snel aan te komen in het kleine Gilsland, dat niettemin goed in staat is om de wandelaar te verwennen. Het aanzicht van het dorpje, dat in feite bestaat uit een straat of vijf, komt ook geen seconde te vroeg, aangezien na het inchecken de hemelsluizen prompt werden geopend. Vanuit de comfortabele kamer in de Samson Inn, tijdens het drinken van een warme chocomelk, heeft zelfs dat iets pittoresk. Of was het subliem?
Onheilspellende wolken
Het eten
Waarschijnlijk krijgen we in het kleine Gilsland, goed voor 400 inwoners en 400.000 bezoekers, het beste eten van de hele reis voorgeschoteld. In The Samson Inn neemt Sara een risotto met halloumi en ikzelf zalmcakes. Het is haast ongelofelijk dat in een klein dorpje als dit zo’n hoogstaande culinaire ervaring kan gevonden worden, met dank aan de muur van Hadrianus.
Het verblijf
The Samson Inn is zelf ook een aangename plek om te verblijven, zeker na het plotse stormweer dat over ons neerdaalde. De regendouche is, ietwat ironisch, zalig. Een nette kamer en het bijhorende uitstekende restaurant zorgen ervoor dat we tevreden zijn van onze keuze. Gilsland telt namelijk 3 B&B’s met een goede reputatie.
Bijzonderheden
– De legende van Thirlwall castle wil dat er in het kasteel vroeger een gouden tafel stond. Bij een raid van een vijandige clan, nam een dwerg de tafel en sprong ermee in de waterput, om deze veilig te stellen. De waterput, de tafel en de dwerg zijn voorlopig nog niet gevonden.
– Halloumi bestaat meestal uit schapen- en geitenkaas. Door het hoge kookpunt smelt het niet, zoals andere kazen. Het is dan ook heel lekker als vleesvervanger bij pasta’s, risotto of couscous.
De meeste mensen die we waren tegengekomen, of het nu B&B-eigenaars of collega-wandelaars waren, herhaalden wat onze reisgids ons ook al had geleerd. De route tussen Chollerford en Steel Rigg, voor ons reeds de vierde dag, was op papier de mooiste, maar ook de zwaarste. Het terrein zou uitdagender worden, de muur langer en de vergezichten spectaculairder. Vanwege ons gebrek aan ervaring met langeafstandswandelingen werd er met enige voorzichtigheid en zenuwachtigheid naar deze etappe gekeken. De lichte glooiingen die de voorbije dagen sporadisch de revue waren gepasseerd, zouden vandaag veranderen in iets pittigere hoogteverschillen. De meeste wandelaars maakten gebruik van de taxiservice die de bagage van overnachtingsplaats naar overnachtingsplaats brengt. Wij kozen ervoor de rugzak, en dus het extra gewicht, de hele tijd bij ons te houden. Een extra portie spek bij het ontbijt was dus geen overbodige luxe.
Chollerford – Brocolitia Fort (5,5 km)
De dagetappe begint met een schijnbaar zielloze passage langs de drukke autoweg. Schijnbaar, want niet alleen passeer je een huis met de twee meest levensechte standbeelden van een leeuw die je ooit zult zien, maar ook valt je oog op de vierkantshoeve die er eerder uitziet als een grillig gevormd kasteel. Dat Chollerford geen plek voor sukkelaars is, was al langer duidelijk. De moderne beschaving zou echter snel achter ons worden gelaten, en hoe dieper we de velden intrekken, hoe meer en meer het landschap op en neer gaat. Na enkele kilometers geploeter in weiden en velden, arriveer je in Black Carts, waar een flinke portie muur op je wacht. Maar voor even moet de bestaansreden van onze wandelroute naar de achtergrond verschoven worden. Enkele honderden meters verder bevindt zich namelijk een kalksteenkerkhof. De Romeinen hadden het blijkbaar niet onder de markt met deze kolossen. Gefrustreerd door het vruchteloze hak- en kapwerk, dumpten ze de rotsen op deze plek. Limestone corner was eveneens het meest noordelijke punt van het Romeinse rijk!
Romeinse luiheid
Brocolitia Fort – Housesteads (8,6 km)
De tweede passage begint aan Brocalitia Fort. Het fort zelf ziet er voor het ongeoefende oog niet anders uit dan diegene die reeds gepasseerd zijn of nog moeten passeren. Blikvanger hier is in feite de kleine tempel gewijd aan Mithras. Het Mithraïsme was een oosterse godsdienst die zeer succesvol was bij Romeinse soldaten. De tempel, een mithraeum genoemd, bestaat hier uit enkele altaren en een klein standbeeld van Mithras. Het betreffen hier echter afgietsels, aangezien de originele exemplaren zich in een museum in Newcastle bevinden, waar weer en wind geen verdere schade kunnen aanrichten. Hoewel het terrein beetje bij beetje grilliger wordt, zijn er toch meer wandelaars te bespeuren. Brocolitia Fort is namelijk een traditionele startplaats voor dagjestoeristen die de geneugten van Hadrianus’ meesterwerk willen ontdekken. Het is namelijk hier dat de crags beginnen, kliffen en heuvels à la King’s Hill en Kennel Crags, waar de muur vaak nog intact is gebleven. Reeds 14 km hebben we achter de kiezen als we aan Housesteads aankomen. Vanaf daar wordt het pas echt zwaar voor de beginner-wandelaar, maar ook echt indrukwekkend.
Tempel van Mithras
Another brick in the wall
Housesteads – Steel Rigg (Once brewed) (7,3 km)
In Housesteads kan je het gelijknamige fort bezoeken. Gezien de pijnlijke voeten en de wil om op tijd in de youth hostel te geraken, lieten wij het museum links liggen en maakten ons gereed voor de laatste 7 km van deze mooie maar uitdagende dag. Het klimmen en dalen begint vanaf hier zo’n proporties aan te nemen dat de stenen trappen welgekomen zijn. Het laatste stuk was zowel letterlijk als figuurlijk adembenemend. De voetkussens begonnen pijn te doen, de kuiten stonden gespannen en de schouders dreigden te begeven onder het gewicht van de klotsende rugzak. Na wat pittig klim- en daalwerk en een pittoreske wandeling over de Highshield crags, een klein bang momentje voor mensen die echt hoogtevrees hebben, wacht de uitgeputte wandelaar nog een laatste verrassing, de cat stairs. De afdaling is al steil genoeg voor de gemiddelde wandelaar, de vermoeide voeten en het extra gewicht van de rugzak doen de rest. Een kilometer later bereikten we moe maar tevreden onze youth hostel.
Over the hill and far away
Het mooiere klimwerk
Het eten
Meteen na de aankomst in de youth hostel trakteerden we onszelf op enkele oreo’s. Het hoofdgerecht was een simpele doch smaakvolle hamburger met frietjes. Sara nam de vegetarische variant, maar was niet bijster enthousiast (al kon dat even goed vanwege de vermoeidheid zijn).
Het verblijf
YHA Once Brewed werd in gebruik genomen in 1934 en is daarmee een van de oudste hostels van de YHA in het Verenigd Koninkrijk. De accommodatie is bij wijlen wat rustiek. Vooral de doucheruimte is niet wat we gewend zijn van de B&B’s, maar het is ook niet geheel onlogisch. De eetruimte heeft dan weer veel weg van een goede, ouderwetse schoolkantine. Het geheel is echter sferisch.
Bijzonderheden
-Dichtbij de tempel van Mithras vind je ook de rudimentaire restanten van een waterput, gewijd aan de Keltische godin Coventina. Bij de opgravingen werden 22 altaren en 16000 Romeinse munten opgegraven.
– Op onze laatste rustplaats, Sycamore Gap, staat een, verrassing, sycamore tree. Deze werd echter wereldberoemd door de film Robin Hood: Prince of Thieves met Kevin Costner.
– Het stuk muur vanaf Housesteads wordt vaak “Clayton wall” genoemd, naar de archeoloog John Clayton, die dit stuk muur kocht en restaureerde, hoewel hij afweek van de werkwijze van de Romeinen.
– Een stuk muur tussen Housesteads en Steel Rigg werd in 2004 zwaar beschadigd nadat een groep van 800 Nederlandse bankiers bij wijze van teambuilding gedurende 6 kilometer op de restanten van de muur hebben gewandeld.
– Once Brewed & Twice Brewed worden beide gebruikt voor het kleine dorpje. Wie van het oosten komt ziet een bord met ‘Once Brewed’, kom je uit het westen dan zie je ‘Twice Brewed’
Wandelvakanties hebben vele voordelen. Ten eerste verlies je er geen tijd mee. Je wandelt van plaats A naar plaats B en elke stap die je zet maakt deel uit van het totaalspektakel. Het is ten tweede ook een heel vrije manier van reizen. Je hebt je dagplanning volledig zelf in de hand en vooral, het geeft je de nodige vrijheid om de eigen denktank eens wat rust te gunnen. Maar er is nog een derde voordeel, een dat niet te versmaden is voor een anglofiel. Als je elke dag een aanzienlijk aantal kilometers wandelt met een rugzak van om en beide 13 kg op de rug, dan kan je je al eens laten gaan en ’s morgens opteren voor de full English breakfast. Het ontbijt in de Robin Hood Inn volstond in ieder geval om voor een uur of vier vol energie door de Northumbrian natuur te wandelen.
East Wallhouses – The Portgate (6,7 km)
Onze derde dag begon met veel laddertjes, waarvan de eerste paar nog werden verwelkomd, omdat het nu eenmaal zorgde voor leuke foto-opportuniteiten. We zouden er die dag echter dertig doen. De pret was er dus relatief snel van af. Hier, in de landweggetjes van East Wallhouses, werden we ook getrakteerd op interessante fauna en flora, zoals een mini-kikker en een slak met een dubbele behuizing (een huis groeide op zijn huis). Maar ook onze historische dorst werd gelest, reeds na een drietal kilometer, met het meest spectaculaire stukje vallum dat we de hele reis zouden zien. De vallum is een aarden constructie, waarbij een gracht gecombineerd wordt met twee opgehoopte aarden muren. Dit moest ervoor zorgen dat een doorgang werd bemoeilijkt en dat het vijandelijke leger in een kwetsbare positie terechtkwam. Op dat moment woedde er even een bescheiden historikerstreit over de ligging van de vallum, waarbij Sara het Caledonische standpunt verdedigde (de vallum ligt achter de muur, en dus Romeinen – vallum – muur) en ik het Romeinse (de vallum ligt voor de muur, Romeinen – vallum – muur). Een kilometer verder zie je vanuit de verte Halton castle, een kasteel dat in zijn huidige vorm dateert van 1696.
Vallum met uitzicht
The Portgate – Heavenfield (5,9 km)
Dag 3 was de eerste dag dat er regen werd voorspeld. Bij het eerste, voorzichtige nederdalen van druppels namen wij dan ook onze voorzorgen en trokken wij zonder enig aarzelen onze regenjassen aan. Aangezien het bij dat miezeren bleef, waren we uiteindelijk natter van het zweet dan van de regen. Een t-shirtwissel drong zich op. Door het coniferenbos van Stanley’s plantation is het nog een goede twee kilometer tot het pittoreske St. Oswald’s Hill, met het gelijknamige kerkje gelegen in het midden van een veld. Deze kerk werd deels opgetrokken met stukken van de muur. Het vindt zijn vroegste oorsprong in de 7de eeuw, maar werd in zijn huidige vorm in de 18de eeuw afgewerkt. Het kerkje zou op de plaats staan waar St. Oswald, toen nog een gewone sterveling die koning van de katholieke Angelen was, een houten kruis zou hebben geplaatst voor hij de slag tegen de heidenen uit Mercia en Gwynedd won. De veldslag wordt gezien als cruciaal in de doorbraak van het christendom op de Britse eilanden.
St. Oswald’s Church
Heavenfield – Chollerford (3,8 km)
Van Heavenfield is het nog maar 3,8 km naar Chollerford, de eindbestemming van de dag. Maar op deze korte afstand bevinden zich wel twee mooie stukken muur. Er wordt gedacht dat het in Planetrees (of in de nabijheid ervan) was dat de Romeinen besloten om een smalle muur op de brede funderingen te plaatsen. Het voortbestaan van dit stuk muur is volledig te danken aan William Hutton, de eerste volwaardige Hadrian’s Wall-historicus, die een groep werkmannen die de muur aan het afbreken waren, tegenhield. Hutton, die in 1801 op zijn 78ste besloot om de muur af te wandelen, ging verhaal halen bij de landeigenaar. Hij kreeg van hem gedaan dat de rest van de muur mocht blijven staan, al was er reeds een goede 200 meter gesneuveld. Het tweede stuk muur is te vinden in Brunton Turret en is spectaculairder dan de reeds gepasseerde brokken in Heddon-on-the-Wall en Planetrees. Het gaat hier namelijk om een stuk van de Romeinse verdedigingstorens die tussen elke twee mijlkastelen te vinden was.
Chollerford
Chollerford zelf is een klein dorpje dat naast de muur ook kan pronken met de Chollerford Bridge, die in 1785 werd gebouwd door Robert Mylne. Hier is ook een van de musea gevestigd die men op de trail kan vinden. Chesters museum toont de restanten van een Romeinse fort, met onder meer een goed bewaard badhuis. Aan de overkant vind je de restanten van de brug. Hier werd de muur namelijk over de Tyne gegidst. Chesters museum ligt op een kilometer van de kern van Chollerford, maar liefhebbers van het betere archeologische werk kunnen dit beter na hun aankomst nog bezoeken. De volgende dagetappe is namelijk relatief lang en zwaar en het is niet meteen aangeraden om dit museum in de ochtend te bezoeken.
Romeins fort in Chesters
Het eten
Een simpele fish & chips & mashed peas en fried scampi in de Cross inn, de (enige) pub van Humshaugh.
Het verblijf
In Chollerford zelf ligt het George Hotel, een redelijk prijzig en vrij chique hotel dat zich vooral lijkt te richten op redelijk welgestelde, bejaarde Engelsen. Wij opteerden om een kilometer van Chollerford weg te gaan, richting Humshaugh (Hums-half). In Vallum Barn word je getrakteerd op een zeer comfortabel verblijf. De hartelijkheid van de gastvrouw laat wat te wensen over, maar zelfs dat hoeft geen probleem te zijn. Een B&B is zeer welgekomen na een zweterige wandeltocht, maar het noopt wel tot sociaal contact met de eigenaars en de gasten. Met het comfort dat je hier krijgt aangeboden, is het geen probleem dat de social niceties wat minder zijn.
Bijzonderheden
– Dat de mini-kikker, waarvan hierboven sprake, echt mini was, bewijst onderstaande foto. Het kleine beestje heeft zijn leven te danken aan een attente Sara, waardoor onzacht contact met mijn schoenzool kon vermeden worden.
Mini-kikker in East Wallhouses
– Onze reisgids wist ons te zeggen dat er zich ergens op de restanten van de brug een afbeelding van een penis te zien is. Helaas voor ons gaf hij de locatie niet prijs en zijn wij er ook niet in geslaagd om het te lokaliseren. Hiervan dus geen foto!
– Een full English breakfast bestaat uit spek, eieren, gebakken tomaten, gebakken champignons, toast, worst en bonen in tomatensaus. Optioneel kan er nog bloodpudding en hash brown, een soort aardappelgebak, aan worden toegevoegd.
– William Hutton schreef in 1802, op 79-jarige leeftijd dus, The History of the Roman Wall, over zijn reis langs de muur.
Dag 1 had ons, mede vanwege een gebrekkig oriëntatievermogen, uiteindelijk een dagtocht van 27 km opgeleverd. Aangezien de Hadrian’s Wall Trail onze eerste langeafstandswandeling was, hadden we met het oog op een mogelijks slecht recuperatievermogen besloten om op dag 2 meteen een gezapige overgangsetappe in te lassen. Van Heddon-on-the-Wall naar East Wallhouses (toponiemen met Wall zijn in trek) is het uiteindelijk maar 10,5 km. Het gaf ons de mogelijkheid om wat langer te slapen en rustig van het uitgebreide ontbijt te genieten.
We hadden bijgevolg tijd genoeg om ons eerste stuk muur de nodige aandacht te schenken die het verdient. Het is namelijk een half mirakel dat er restanten van die lengte op deze plek te vinden zijn. In de meest bevolkte gebieden gebruikte de lokale bevolking de stenen namelijk voor het bouwen van huizen, kerken en andere constructies. Ook is de drukke B6528, die een hele tijd parallel zal lopen met de wandelroute, maar enkele meters van deze site verwijderd. Enkele eeuwen daarvoor liep de Military Road hier, die een snelle verbinding tussen Newcastle en Carlisle moest verzekeren. Het zijn allemaal factoren die er op andere plekken voor zorgden dat er niets van archeologische waarde overbleef.
Hier is echter een stuk muur met een lengte van maar liefst 125 meter te vinden. Het is ook bijzonder omdat het een beeld schept van hoe de Romeinen de muur aanvankelijk vorm wouden geven. In Heddon-on-the-Wall vindt men namelijk brede funderingen én een brede muur. Door het extra werk dat dit opleverde werd hier na een tijdje van afgestapt. Op andere plekken kan men dit zien doordat een smalle muur op brede funderingen werd gebouwd. Er is hier eveneens een restant van een oven, waarschijnlijk bijgebouwd in de vroege middeleeuwen. Het heeft letterlijk wat voeten in de aarde gehad, maar dag 2 begon meteen met een historische sensatie.
Het eerste “stukje” muur
Heddon-on-the-Wall – Harlow Hill (6,6 km)
De urbane industrie- en recreatieterreinen lagen vanaf dag 2 finaal achter ons. Nu waren het weiden, akkers en glooiingen die het landschap domineerden. Dit betekende ook meteen dat we konden rekenen op het gezelschap van schapen, veel schapen. Doorgaans zijn deze aimabele dieren schichtig en is het aaien ervan een heuse opgave. De schapen in Heddon-on-the-Wall en omstreken bleken echter zeer sociaal en hun vertrouwen in de wandelaars oneindig. Een schaap probeerde zelfs verlekkerd wat zonnecrème op te likken. Misschien was het gewoon een gekke kudde. Onze ontmoeting met de sociale, licht psychotische dieren vond plaats op de site van Vindovala. Van het fort zelf is niet veel te zien. De grond is in het bezit van de gemeente, maar plannen om de site op te graven zijn er voorlopig nog niet.
Romeins fort, Engels schaap en Oudenaardse deerne
Harlow Hill – East Wallhouses (3,9 km)
Vanaf Harlow Hill, met het gedeeltelijk uit Hadrian’s wall-stenen opgetrokken kerkje, is het nog maar een kleine 4 km naar de eindbestemming van de dag, het illustere East Wallhouses met de befaamde Robin Hood Inn. De volgende noemenswaardige tussenstop is het Witthledene Reservoir’s Great North Lake. Door een continue wateraanvoer vriest dit meer zelden toe, waardoor het het hele jaar door een aanrader is voor vogelspotters. Het waterreservoir en natuurreservaat huisvest 190 soorten vogels, herten, marters, wolmuizen, eekhoorns en nog talrijke andere dieren. Sara en ik zagen… 2 zwanen. Het is echter wel een gezellige plek om te picknicken. Een goede kilometer verder bevindt zich reeds de eindbestemming van de dag, East Wallhouses, met de Robin Hood Inn én de Vallum Farm.
A picknick with a view
Het eten
We aten in de Robin Hood Inn. Ikzelf nam de heerlijke chicken breast, gerold in ham met geitenkaas en chorizo. Toegegeven, het is niet meteen kost dat je in de gemiddelde Vlaamse brasserie op de kaart zou terugvinden. Sara opteerde voor een klassiekere, maar daarom niet minder lekkere pastaschotel. Het hoofdgerecht was zeer te pruimen, vooral met een goede pint lokaal bier. Het voorgerecht was echter iets minder succesvol. De pepertjes waren simpelweg in stukken gehakt, zonder pitjes te verwijderen. Geen enkele dipsaus is tegen zulks pikant salvo bestand.
Het verblijf
De Robin Hood Inn is voor Hadrian’s hikers haast even monumentaal als de muur zelf. De roots van de pub liggen in 1752. Het heeft dan ook alles en meer dan wat je van dit soort historisch etablissement kunt verwachten, zoals een rustiek interieur, veel bier en een leuke naam met dito uithangbord. De kamer was relatief rudimentair, maar zeer ruim.
Bijzonderheden
– Henry Stedman, auteur van onze reisgids, was over weinig zaken zo duidelijk als over de kwaliteit van de lemon drizzle cake in Vallum Farm. Hij beschreef deze als volgt:
As for the food, I can personally recommend the scones, and it can only be a matter of time before hymns are being written and sung in praise of their lemon drizzle cake.
Toegegeven. De Lemon drizzle cake van Vallum Farm was zeer lekker.
Een langeafstandswandelroute heeft in feite twee start- en eindpunten. Dit is ook het geval voor Hadrian’s Wall Path. De avonturier kan kiezen tussen de oost-westroute en de west-oostroute. Wij kozen ervoor om ietwat contradictorisch te beginnen in Wallsend en te eindigen in Bowness-on-Solway. Dit heeft enkele voordelen. Wallsend is een buitenwijk van Newcastle en de dagetappe naar Heddon-on-the-Wall behoort tot de minst opzienbarende van de hele reis. De route eindigt op deze manier ook aan de kust, wat een perfecte en pittoreske afsluiter is. Wandelaars die van west naar oost gaan, doen dit vaak omwille van de weersomstandigheden, en dan meer specifiek vanwege de gunstige rugwind.
De start- en de eindplaats zijn sinds de opening van de wandelroute hetzelfde gebleven, maar toch is er op de respectievelijke plekken doorheen de tijd heel wat veranderd. Een nostalgische grootvader, die met zijn kleinkinderen een stuk muur in Chollerford bezocht, wist ons te vertellen hoe hij van Bowness naar Wallsend was gewandeld en hoe indrukwekkend het was om de reis af te sluiten in Newcastle, toen er nog industriële activiteit was. De kranen en vrachtschepen torenden boven de nietige wandelaars uit.
Omgekeerd is Bowness-on-Solway dezer dagen gecontesteerd of wordt het toch op z’n minst vaak over het hoofd gezien. Het kustdorpje ligt namelijk op een goede 30 km van het laatste restje muur. Velen laten deze plek dan ook links liggen en stoppen in Carlisle. Dat een BBC-programma over de wandelroute hetzelfde deed, schoot bij de inwoners in het verkeerde keelgat. Net zoals talrijke andere dorpjes op de route leeft Bowness namelijk van het muurtoerisme.
Wallsend – Newcastle (7 km)
De wandelroute begint, zoals reeds gezegd, in Wallsend. Het startpunt ligt vlak bij de metrohalte. Ten tijde van keizer Hadrianus stond de plaats gekend als Segedunum en was hier een groot fort gebouwd. Oorspronkelijk eindige de muur nog een mijl verder westwaarts, aan de Pons Aelius, maar om veiligheidshalve het hele gebied te dekken werd deze alsnog doorgetrokken, met een extra bijhorende defensieve structuur. Vandaag de dag is hier een gelijknamig museum gevestigd. Het biedt de geïnteresseerde wandelaar de kans om meer te weten te komen over de constructie van de muur en het leven in de forten en milecastles. Gezien de aanzienlijke kilometers die op de eerste dag moesten verteerd worden, opteerden wij niet voor een bezoek, maar zetten we meteen aan voor het eerste deel van de eerste etappe.
Tussen Wallsend en Newcastle stad bevindt men zich voornamelijk in het uitgebreide Walker Riverside Park, met af en toe zicht op industrieel erfgoed, zoals de kranen van Swan Hunter shipyard. Dit was een van ’s werelds grootste schepenbouwers, tot ze finaal de boeken neerlegden in 2006. De fabrieken die vandaag nog steeds actief zijn, vervullen de toeschouwer minder met bewondering of nostalgie. Het groen van het stadspark wordt afgewisseld met een occasionele woonwijk. Het is een atypisch begin en in dat opzicht eerder een noodzakelijk kwaad. Na enkele kilometers vervoegt het pad de rivier Tyne (Newcastle heet voluit Newcastle-upon-Tyne), de waterweg die eeuwenlang de bron van inkomsten was voor de stad. Her en der ziet men nog restanten van deze industriële hoogdagen, stille getuigen van de neergang die het noorden van Engeland heeft getroffen.
Oude scheepswerk aan de oever van de Tyne, Newcastle.
Newcastle
Na 7 km kom je in het hart van de stad terecht, hoewel de Victoriaanse historische kern niet wordt aangesneden. De route wijkt niet van de zijde van de rivier af. Er werd heel wat geïnvesteerd in dit gebied, zoals zo vaak het geval is met voormalige docksides, waardoor industriële panden netjes samengaan met moderne gebouwen. Vooral het Baltic centre for contempary art, geïnspireerd op het uitzicht van een gordeldier, spring in het oog. Wat nog meer opvalt zijn de vele bruggen die hoog boven de rivier uittorenen. De eerste brug van in totaal 7 exemplaren is meteen de meest opvallende. Het betreft hier de Millennium Bridge, een kantelbrug die in 2002 werd geopend. Daarna volgen nog onder meer de Swing Bridge (1876), de High Level Bridge (1849) en de King Edward VIII Bridge (1906). Nadat je onder of voorbij de zeven bruggen hebt gewandeld wacht een volgend symbool van de industriële hoogdagen. De Dunston Coal Staithes werden gebruikt voor het transporteren van de kolen van koolmijn naar de kolenschepen, die hun lading naar de havens van Liverpool of Londen moesten vervoeren.
Een symbiose tussen industrieel erfgoed en modernisme
Newcastle – Newburn (11,7 km)
Na het verlaten van het stadscentrum volgt een tamelijk zielloze passage door Elswick, een industrieterrein met voornamelijk tertiaire activiteit. Ook hier is een groene omgeving nooit ver weg, maar de zuivere natuur is, letterlijk, in geen velden of wegen te bespeuren. Na een korte doortocht langs een sport- en recreatieterrein volgt een tot fiets- en voetpad omgebouwde spoorwegbedding, waar de eenzame wandelaar zich plots omringd ziet door lotgenoten. Het is hier, in Lemington dat de Lemington Glass Cone te vinden is. De bakstenen kegel maakte vroeger deel uit van een heuse industriële site. De productie van glas werd er in 1997 stopgezet. De Cone is de enige restant en een lokaal monument. Het is eerder opvallend dan mooi, maar in afwachting van de eerste resten van de muur zelf een architecturale bijzonderheid.
Lemington Glass Cone
Newburn – Heddon-on-the-wall (6,3 km)
Kort na de passage door Lemington volgt het al even kleine dorpje Newburn, voor sommigen de eerste rustplaats van de trail. Hier neigt het landschap voor het eerst in de richting van de pastorale schoonheid die men in Northumberland kan verwachten. De route volgt opnieuw de Tyne, maar ditmaal zijn de sporen van menselijke bouwkunde relatief afwezig. Het pad gaat nu via bos naar landbouwweiden en via de oude spoorwegbedding van Wilam Waggonway richting Heddon. Deze voormalige spoorwegbedding leidt naar het geboortehuis van George Stephenson, de industrieel die onder meer bekend is geworden door zijn pionierswerk in de treinbouw. Zijn zoon Robert ontwikkelde de locomotief die later bekend zou worden als Stephenson’s Rocket, een stoomlocomotief die ongeladen 47 km/uur kon halen.
Tijdens de laatste kilometers van de dag wordt de urbane drukte van Newcastle-upon-Tyne volledig vergeten. Een steile klim (het dorpje zou in feite Heddon-on-the-hill moeten noemen), een kronkelend pad doorheen een golf course en opnieuw een pad dat de weg omhoog kiest brengen je naar het pittoreske dorpje Heddon-on-the-wall. Een miscommunicatie tussen brein en kaart zorgde er helaas voor dat de zoektocht richting B&B nodeloos werd gerekt en de hoogtemeters aandikten. Met wat hulp van behulpzame locals werd onze plaats van overnachting dan toch bereikt. Het was voorlopig nog wachten op de muur zelf.
Landschap, Heddon-on-the-Wall
Het eten
Net zoals in de andere kleine dorpen die fungeren als rustplaatsen is het aanbod in Heddon-on-the-Wall redelijk beperkt. Vaak gaat het hier om een luttele pub. Maar meer moet dat in de meeste gevallen echter niet zijn. Ook de Swan Inn is moderner en adequater dan men zou verwachten. De hamburgers zijn er royaal en het bier komt standaard in een dikke halve liter.
Het verblijf
In Heddon-on-the-wall kan men kiezen uit een viertal verblijven. Wij verbleven in het niet al te origineel genaamde Hadrian Way Bed & Breakfast, alwaar een warme ontvangst gecombineerd gaat met een zeer comfortabel bed en een heerlijk ontbijt. De eigenares was zeer vriendelijk, haar broer ietwat bizar. Maar dat kan na een goede 27 kilometer wandelen de pret niet bederven.
Bijzonderheden
– Een stukje muur zou zichtbaar moeten zijn aan het begin van de wandeling, maar vanwege de angst om verloren te lopen is dit ons volledig voorbij gegaan.
– Heddon betekent ‘heuvel waar heide groeide’. Het is dus in zijn volledigheid “Heuvel waar heide groeide aan de Muur (van Hadrianus)”
– Een inwoner van Newcastle wordt ook een Geordie genoemd. Waar deze bijnaam vandaan komt is niet duidelijk. Volgens sommigen is het een verwijzing naar de steun van de inwoners van Newcastle aan koning George II. Anderen verwijzen naar de Geordie, een lamp die in de mijnen werd gebruikt en uitgevonden werd door George Stephenson, vader van Robert.
– De mond- en klauwzeerepidemie in 2001 begon naar alle waarschijnlijkheid op een boerderij in Heddon-on-the-Wall
Nummer van de dag: British Sea Power – From the sea to the land beyond
De Romeinen slaagden er in om een succesvolle invasie van de Britse eilanden te organiseren. Maar daar waar de greep en invloed op het zuidelijke deel van het land relatief eenvoudig werd geconsolideerd, lagen de zaken in het noorden anders. De wilde stammen in Caledonië, het huidige Schotland, waren allesbehalve welwillend en talrijke militaire campagnes later moesten de Romeinen constateren dat het gebied er een van onrust en continue dreiging bleef. Domitianus was de eerste keizer die door middel van het opleggen van een grens probeerde om de Romeinse bezittingen in Engeland veilig te stellen. Deze afbakening lag oorspronkelijk hoger, tot zelfs aan de voet van de Highlands, maar door het systematisch terugtrekken van Romeinse troepen, werd steeds zuidelijker afgezakt.
Trajanus besloot nog verder geografisch te zakken, zodat de grens de belangrijke handelsroute tussen Corstopitum (Corebridge) en Luguvalium (Carlisle) zou beschermen. Hij gebruikte deze barrière ook als een lanceerplatform voor nieuwe aanvallen tegen de verschillende stammen. Hadrianus, zijn opvolger, had vooral defensieve intenties. Hij koos ervoor om de grenzen te versterken met het bouwen van een muur, die verder reikte dan de Stanegate-handelsroute. De ambitie van de keizer was om van de ene kust naar de andere te gaan. De bouw begon in 122 na Christus.
De muur zelf was op de meeste plekken zes meter hoog en drie meter dik en het materiaal en de kwaliteit was vaak afhankelijk van de plaats waar een bepaald stuk gebouwd werd. Aan de noordzijde van de muur werd eveneens een gracht gegraven die het de Caledoniërs extra moeilijk moest maken om de muur, en dan vooral de overzijde, te bereiken. Op sommige plekken werd deze gracht vervangen door natuurlijke barrières, zoals de kliffen in het middelste gedeelte van de grenslijn. Er werden ook 80 milecastles gebouwd, met een voorziene capaciteit van 32 soldaten, met daartussen telkens twee uitkijktorens. Later werden er ook nog 16 forten aan toegevoegd, waar ruimte was voor 500 tot 1000 man.
Aan de zuidelijke kant werd enkele jaren later ook nog een vallum gebouwd, een constructie bestaande uit twee aarden muren van 3 meter hoog en een gracht van 3 meter diep. Aangezien het aan de Romeinse kant van de muur lag, had het naar alle waarschijnlijkheid geen defensieve waarde, maar was het een barrière tussen de zuivere militaire zone en de handelsposten en nederzettingen die ten zuiden van de vallum lagen. Gewone burgers wisten dus dat ze op deze plek niets te zoeken hadden. Antoninus Pius, de opvolger van Hadrianus, zou tien jaar na het einde van de constructie van diens muur opnieuw proberen om de grens naar het noorden te verleggen en bouwde zijn eigen Antonine Wall.
Een wandelroute?
De wandelroute zelf is een 135 km-lange national trail die loopt van Wallsend (tegen Newcastle) in het oosten naar Bowness-Upon-Solway in het westen (of omgekeerd) en dus wel degelijk van kust naar kust. De totstandkoming van deze route had haast evenveel voeten in de aarde dan de constructie van de oorspronkelijke muur. Gezien de aard van het landschap, met diverse onopgegraven archeologische schatten, was het een huzarenstukje om de wegmarkeringen aan te brengen. Bij elk paaltje dat in de grond werd geklopt moest namelijk een archeoloog aanwezig zijn, die moest inschatten of de integriteit van het werelderfgoed niet werd aangetast, en of er niets van historische waarde werd vernietigd. De wandelroute werd na 10 jaar voorbereidend werk in gebruik genomen. De muur zelf was op 6 jaar gebouwd.
De wandeling van oost naar west levert de bescheiden avonturier een hele resem aan ervaringen op. De (amateur-)historicus kan zich niet enkel tegoed doen aan de muur zelf, de forten en milecastles incluis, maar even goed aan de Victoriaanse glorie van Newcastle, de handelsnederzetting Hexham of Lanercost Priory, een ruïne met een zeer rijke geschiedenis. Maar daarnaast is de natuurlijke schoonheid een extra troef. Van de rustige oevers van de Tyne gaat het naar het glooiende Northumberland, dat via kliffen en venen overgaat in het rurale Cumbria, om ten slotte te eindigen aan de Ierse Zee. Deze blog probeert een impressie te geven van datgene wat Hadrian’s Wall Path te bieden heeft, met voldoende aandacht voor geschiedenis, natuur, cultuur en infrastructuur.
From the sea to the land beyond 